(TT&VH) - Cây đa đó ngày xưa rất to. Nhưng khi tôi biết thì cây đã bị ôm khít trong vòng rễ của cây si. Đa vươn bóng tầm cao còn si lại xòa tán tầng thấp. Thời chống Pháp dưới gốc đã có quán bán rượu. Bởi thế nó có tên gọi Cây-đa-thùng-rượu.

Nghe cứ như trong chuyện Thủy Hử. Đất suối Cát - Hà Thượng ở Đại Từ một thời ai cũng biết đến danh tính cây đa này. Tôi biết có nhiều nhà văn, nhà thơ đi theo kháng chiến đã không ít lần nhâm nhi chén rượu dưới quán gốc đa, vì nó nằm trên trụ đường bộ đi từ Yên Mỹ - Đại Từ qua Đu Đuổm bên Giang Tiên. Nghe nói rượu quán cây đa này nổi tiếng là ngon. Cũng có thể ngon thật, cũng có thể chỉ là của hiếm trên đoạn đường rừng xưa vắng vẻ nên ngon. Nhưng sao biệt danh "cây đa thùng rượu" không thấy bác nào đưa nó vào thi phẩm văn chương.
Rồi hòa bình về, người ra đi, đa ở lại. Con đường từ Bờ Đậu đi Đại từ có xe khách, cũng là chặng ngắn, gốc đa xưa cũng chưa cần làm nơi trú chân thành ra vắng vẻ. Người bán rượu năm xưa lại về với núi đồi. Gốc đa lại tưởng như chưa bao giờ được ai biết đến.

Cái tên Cây-đa-thùng-rượu có lẽ bây giờ chỉ còn tôi nhớ. Bởi thế mỗi lần dong xe về quê tôi lại dừng dưới gốc đa để lắng lại một huyền thoại. Mỗi lần nhìn đa teo tóp dần đi trong chiếc đai kỳ quái của trăm ngàn rễ si tôi lại cám cảnh cho đa cổ thụ. Cây si chỉ là kẻ nương náu tầm thường mà nay đã tiếm quyền, dương dương tự đắc dù tán của nó vẫn phải lẩn dưới bóng đa. Lâu rày phần thân đa bị đóng đai bắt đầu mục ruỗng. Cành đa cao thiếu cái ăn trở nên khô khẳng dần, những chùm lá dày, to bản bắt đầu lưa thưa như mái đầu của người ở tuổi xế chiều.

Rồi một lần sau tôi qua thấy gốc đa lại được dọn quang. Một lán nứa sơ sài dựng lên làm chỗ lưu trú cho tốp cửu vạn khai thác quặng bô- xít trên khu dộc quanh đó. Mấy mùa sau đa ngày càng héo mòn trong khói ám của bếp thợ. Rồi khi hết quặng, đám cửu vạn rút đi có đứa đã nghịch ngợm hun một nồi lửa vào phần thân mục của đa. Lửa bén và âm ỉ cháy. Cả tuần toàn bộ cây đa đã sập. Tôi được chứng kiến cảnh cái khuôn rễ của si già bị cháy nham nhở đứng tang thương như tác phẩm điêu khắc cổ quái của trường phái trừu tượng. Lần ấy tôi đã bần thần rất lâu và cảm buồn man mác...

Lần mới nhất đây tôi qua thì bạnh gốc si già cũng không còn dấu vết. Khuỷu đất có gốc đa xưa nay đã được rào chắn và mọc lên ngôi nhà, không ra quán hàng cũng không ra biệt thự. Ngôi nhà được dựng lên trong bốn bề trống trải có dáng vẻ chiếm giữ đất hơn là để ở. Có lẽ mai này từ nó lại nảy theo xung quanh một dãy phố mới cũng nên vì thời nay ai cũng thích mặt đường.

Như muôn câu chuyện khác ở đời, cây đa-thùng-rượu hôm nay đã đi vào quên lãng.

Bài và tranh minh họa: Đỗ Đức